🤰 प्रधानमंत्री मातृवंदना योजना २०२५ – मातृत्व सन्मान आणि आरोग्य सुरक्षेसाठी केंद्र शासनाची योजना

 

---

🌷 परिचय: मातृत्व सन्मानाचे नवे पर्व
भारत सरकारने मातृत्व काळातील आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि माता-बालमृत्यू दर कमी करण्यासाठी
“प्रधानमंत्री मातृवंदना योजना (Pradhan Mantri Matru Vandana Yojana - PMMVY)” सुरू केली आहे.
ही योजना सुरुवातीला आरोग्य विभागाकडून राबवली जात होती, परंतु आता ती महिला व बालविकास विभागाकडे हस्तांतरित झाली असून महाराष्ट्रात तिची अंमलबजावणी एकात्मिक बालविकास सेवा योजना आयुक्तालय, नवी मुंबई मार्फत केली जाणार आहे. 
GR पहा - 202511071449265330

.

---

🎯 योजनेचा उद्देश (Objectives of PMMVY)
प्रधानमंत्री मातृवंदना योजनेचा मुख्य हेतू म्हणजे —
गर्भवती आणि स्तनदा मातेला पोषक आहार घेण्यासाठी प्रोत्साहित करणे आणि त्यांच्या आरोग्यात सुधारणा करणे.
🩺 मुख्य उद्दिष्टे:
गर्भवती महिलांना पोषक आहारासाठी आर्थिक मदत देणे.माता आणि नवजात बालकांच्या आरोग्यात सुधारणा करणे.मातामृत्यू व बालमृत्यू दर कमी करणे.संस्थात्मक प्रसूतीचे प्रमाण वाढवणे.नवजात बालकांच्या जन्मनोंदणीचे प्रमाण वाढवणे.लिंग गुणोत्तर सुधारण्यास मदत करून स्त्री भ्रूणहत्येला आळा घालणे.

---

💰 लाभाची रचना (Benefits Structure)
या योजनेत पात्र लाभार्थींना आर्थिक मदत थेट बँक खात्यात (DBT) दिली जाते.
👶 पहिल्या अपत्यासाठी लाभ:
एकूण रक्कम: ₹५,०००/-हप्ते: २ टप्प्यांमध्ये देयपहिला हप्ता ₹३,०००/-सरकारी आरोग्य केंद्रात गर्भधारणेची नोंदणी आणि किमान १ तपासणी झाल्यानंतर.दुसरा हप्ता ₹२,०००/-बाळाच्या जन्मनोंदणी आणि प्राथमिक लसीकरण पूर्ण झाल्यानंतर.
👧 दुसरे अपत्य (मुलगी असल्यास):
₹६,०००/- एकरकमी देय (DBT द्वारे).
📆 लाभ मिळविण्याची कालमर्यादा:
पहिल्या अपत्यासाठी: गर्भधारणेच्या (LMP) तारखेपासून ५७० दिवसांच्या आत अर्ज.दुसऱ्या अपत्यासाठी (मुलगी): जन्मानंतर २७० दिवसांच्या आत अर्ज.

---

🧍‍♀️ पात्रता निकष (Eligibility Criteria)
योजनेचा लाभ १८ ते ५५ वर्ष वयोगटातील गर्भवती व स्तनदा महिलांना मिळू शकतो.
पात्रतेसाठी खालीलपैकी कोणतीही एक अट पूर्ण असणे आवश्यक आहे:

पात्रतेचा प्रकार	तपशील
1️⃣	वार्षिक उत्पन्न ₹८ लाखांपेक्षा कमी असलेली महिला
2️⃣	अनुसूचित जाती / अनुसूचित जमाती प्रवर्गातील महिला
3️⃣	४०% किंवा अधिक दिव्यांग महिला
4️⃣	बीपीएल कार्ड धारक
5️⃣	प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना (PMJAY) लाभार्थी
6️⃣	ई-श्रम कार्ड धारक
7️⃣	पीएम किसान सन्मान निधी अंतर्गत महिला शेतकरी
8️⃣	मनरेगा जॉब कार्ड धारक
9️⃣	आंगणवाडी सेविका / मदतनीस / आशा कार्यकर्त्या
🔟	अन्न सुरक्षा कायदा २०१३ अंतर्गत राशन कार्डधारक

---

🧾 आवश्यक कागदपत्रे (Required Documents)
योजनेसाठी अर्ज करताना पुढील कागदपत्रे अनिवार्य आहेत:
आधार कार्ड / आधार नोंदणी (EID) पुरावामाता आणि बाल संरक्षण कार्ड (MCP कार्ड)बाळाच्या जन्म प्रमाणपत्राची प्रतलसीकरण नोंदी असलेले पृष्ठRCH पोर्टलवरील लाभार्थी क्रमांकस्वतःचा व कुटुंबातील सदस्यांचा मोबाइल क्रमांकआवश्यक असल्यास इतर संबंधित प्रमाणपत्रे

---

💻 अर्ज प्रक्रिया (Application Process)
प्रधानमंत्री मातृवंदना योजनेचा अर्ज ऑनलाइन करता येतो.
📌 अर्ज करण्याची पद्धत:
महिला व बालविकास मंत्रालयाच्या अधिकृत वेबसाइटवरून अर्ज फॉर्म डाउनलोड करा.अर्ज पूर्ण भरून आंगणवाडी सेविका / सहायिका यांच्याकडे द्या.त्या लाभार्थीची पात्रता पडताळणी करतील.पात्र ठरल्यास लाभार्थीच्या आधार संलग्न बँक खात्यात DBT द्वारे रक्कम जमा होईल.

---

🧮 अंमलबजावणी यंत्रणा (Implementation Structure)
अंमलबजावणी संस्था: एकात्मिक बाल विकास सेवा योजना, नवी मुंबई.नियामक अधिकारी: आयुक्त (ICDS), नवी मुंबई.राज्य समन्वय अधिकारी: उपआयुक्त (आरोग्य व पोषण).हेल्पलाईन क्रमांक: 📞 14408 (टोल-फ्री).

---

🧕 आंगणवाडी सेविकांसाठी मानधन (Honorarium to AWWs)

हप्ता	वेळेत अर्ज भरल्यास	उशिरा अर्ज भरल्यास
पहिल्या अपत्याचा पहिला हप्ता	₹150	₹50
पहिल्या अपत्याचा दुसरा हप्ता	₹100	₹50
दुसऱ्या अपत्याचा (मुलगी असल्यास) हप्ता	₹250	₹100
लाभार्थीने स्वतः ऑनलाइन नोंदणी केल्यास पडताळणी भत्ता	₹150	₹150

मानधन थेट सेविकेच्या आधार संलग्न बँक/पोस्ट खात्यात जमा केले जाते.

---

🏦 वित्तीय तरतूद (Financial Structure)

घटक	केंद्राचा हिस्सा	राज्याचा हिस्सा
सर्वसाधारण प्रवर्ग	60%	40%
अनुसूचित जाती (SC)	60%	40%
अनुसूचित जमाती (ST)	60%	40%
प्रशासकीय खर्च	राज्य हिस्सा (100%)

---

🏡 स्थानिक यंत्रणांची भूमिका (Role of Local Bodies)
🌸 ग्रामपंचायत व महिला सभा:
ग्रामसभेत योजना समाविष्ट करून लाभार्थ्यांची चर्चा करणे.पात्र महिलांना योजना अर्ज प्रक्रियेसाठी मदत करणे.सामाजिक लेखापरीक्षण करून पारदर्शकता राखणे.
🩺 आरोग्य विभागाची जबाबदारी:
ANC तपासणी, लसीकरण आणि जन्म नोंदणी सुनिश्चित करणे.स्तनपान आणि पोषणविषयक जनजागृती करणे.प्रसूतीनंतर आरोग्य तपासणी सुलभ करणे.
🏛️ UIDAI व बँकांची जबाबदारी:
लाभार्थ्यांना आधार कार्ड आणि सीडिंगसाठी मदत.जनधन खाते उघडणे आणि DBT ट्रान्सफर सुनिश्चित करणे.

---

📣 सामाजिक परिणाम (Impact on Society)
गर्भवती महिलांचे आरोग्य सुधारले.संस्थात्मक प्रसूतींमध्ये वाढ झाली.स्त्री भ्रूणहत्येत घट झाली.महिलांमध्ये स्वावलंबन व पोषण जाणीव वाढली.कुटुंबातील महिला आरोग्य व शिक्षणाला प्रोत्साहन मिळाले.

---

🧭 योजनेबाबत महत्त्वाचे दुवे (Useful Links)
🔗 प्रधानमंत्री मातृवंदना योजना – भारत सरकार🔗 महिला व बालविकास मंत्रालय, भारत सरकार🔗 महाराष्ट्र शासन अधिकृत संकेतस्थळ